مهار بيابان‌زايي

     شايد مهمترين پيامي كه از پس رخدادهاي خوش و ناخوش سال گذشته بتوان دريافت و آن را براي سال نو؛ سالي كه قرار است با نامگذاري‌اش به «بيابان و بيابان‌زايي» بر شيوه‌هاي تثبيت يكي و مهار ديگري، تسلط عملي بيشتري يافته و مشاركت افزون‌تري را برانگيزيم؛ همان باشد كه با رويكردي آگاهانه نسبت به تغييرات شتابناك چهره‌ي زندگي در هزاره‌ي سوّم و فاصله‌گرفتن از روش‌هاي سنتي مديريت برنامه‌ريزي، از شگردهای نوين برنامه‌ريزي اين هزاره بهره‌مند شده و با تهيه و تدوين برنامه‌هاي توسعه‌ي پيشرفته و جهاني، امّا غير مقلدّانه، جامعه را براي زندگي در فضاي جديد و محيط زيستي پاك آماده سازيم.  

روزهاي خوش محيط زيست ايران در سال 84

     سال هشتاد و چهار به رغم همه‌ي تلخكامي‌هايي كه به خورد طبيعت و طرفداران آن داد؛ حاوي روزها و لحظات خوش و غرورانگيز و دلگرم‌كننده‌اي هم بود كه شايد بارزترين آن افزايش حساسيت‌هاي مردمي و رشد چشمگير وبلاگ‌ها و سايت‌هايي باشد كه مهمترين دغدغه‌ي آنها، آينده‌ي طبيعت اين كشور است.

     اگر قرار بر فهرست كردن روزهاي تلخ محيط زيست در سال 84 باشد؛ البته گمان ندارم كه نه كسي حوصله‌ي خواندن آن را داشته باشد و نه اصولاً سزاوار است كه كام خوانندگان عزيز فارسي زبان اين تارنما را بيش از پيش با يادآوري اين روزهاي ناخوش، آن هم در خوش‌ترين روزهاي بهار، تلخ كرد. بنابراين، آنچه كه مورد اشاره قرار مي‌گيرد تنها به عنوان عبرتي براي ما و مديران اين حوزه و شناسه‌اي بر حرمتي است كه براي سالم‌سازي پايدار زيست‌بوم رنجورمان مي‌بايست قايل شويم. از همين رو، در پست آينده به روزهاي خوش محيط زيست ايران در سال 1384 هم اشاره خواهد شد.

      نخستين خبرها حكايت از آن دارد كه بر اثر بروز زلزله‌هاي نسبتاً شديد شب و روز گذشته در استان لرستان (حد فاصل دورود و بروجرد)  تاكنون ‪ ۷۰‬نفر از هموطنان عزيزمان كشته و يك هزار و ‪ ۲۶۴‬نفر نيز زخمي شده‌اند ... تقريباً بخش بزرگي از نخستين سالهاي زندگي ام را (1345 تا 1349) در بروجرد گذرانده‌ام و هنوز خاطرات سلوك گرم و شاد مردمان آن ديار زينت‌بخش خاطرات سالهاي دور خانواده‌ي من است ...

     صميمانه آرزو مي‌كنم كه اين واپسين رخداد غم‌انگيز سال 1385 باشد كه ايرانيان را مي‌آزارد.

در سالي كه چهره‌ي مديريتي كشور دچار تحولي بي‌سابقه در تمامي سطوح فوقاني و حتا اغلب سطوح مياني شد و علي‌القاعده انتظار مي‌رفت كه كانديداهاي رياست جمهوري و همفكرانشان دست‌كم از ژست‌هاي زيست‌محيطي بيشتري براي جلب افكار عمومي و نظر نخبگان جامعه استفاده كنند، تقريباً به جز يكي دو كانديدا، كسي از محيط زيست حرف چنداني نزد و تازه آنكه بيشتر از همه به كابينه‌ي سبز خود مي‌باليد[1]، بعداً نشان داد كه رنگ سبز مورد دلخواه او، از منظر طرفداران محيط‌زيست بيشتر به تيرگي و سياهي شباهت دارد! از فراكسيون نوپاي محيط زيست مجلس نيز كه در مجلس ششم با 140 عضو بدل به بزرگترين و قدرتمندترين فراكسيون پارلماني تاريخ كشور شده بود، ديگر خبر چنداني شنيده نشد و گويا اين طفل نوپا هنوز به دنيا نيامده، درگير ديوانسالاري‌هاي رايج گرديد و فعلاً يادشان افتاده كه بايد به فكر تجديد و بازنگری در اساسنامه‌ي خود باشند!

ادامه دارد ...

     يادم مي‌آيد حدود دو سال پيش بود كه وقتي مریم خرسند در شرق به بررسي كارنامه‌ي متولّيان محيط‌زيست و منابع طبيعي كشور پرداخته بود، در نهايت با يك نمره‌ي ناپلئوني اين دو نهاد را از يك مردودي حتمي نجات داد. كاري كه در آن زمان بسياري از دولتي‌ها آن را بدبينانه و دور از انصاف خواندند؛ اما به گمان من، خرسند نشان داد كه همه‌ي تلاش خود را كرده است تا نيمه‌ي پر ليوان را ببيند! كاري كه صاحب اين قلم هم كرد؛ ولي باز هم نتوانست نمره‌ي قبولي از دل كارنامه‌ي 84 درآورد. راستي! اين درد را بايد به كجا برد كه از بين 148 کشور مورد بررسي، فقط 16 كشور از نظر پايداري زيست‌محيطي وضعيتي بدتر از ايران دارند! آن هم ايراني كه به استناد گزارش بانك جهاني در شمار 25 کشور ثروتمند جهان جاي دارد؟!
      با اين وجود، حتا تلاش كردم با جستجوي كليدواژه‌هايي نظير «خبر خوش زيست محيطي» يا «پيروزي طرفداران محيط زيست ايران» در گوگل و پارسيك و ياهو و ... احياناً آنچه را كه از قلم انداخته و از ياد برده‌ام، كشف كنم؛ امّا تنها مرجعي كه مي‌يافتم فقط خبرهاي خوشي بود كه در همين تارنما گزارش كرده بودم! باورتان مي‌شود؟! راستي چرا هيچ سايت و وبلاگ و روزنامه‌اي خبر خوش كار نمي‌كند؟!

     از مهار بيابان‌زايي دم مي‌زنيم؛ آن هم در سالي كه به نام آن نامگذاري شده است. امّا عملاً اعتبارات تخصيص يافته به اين بحران فزاينده را نه‌تنها افزايش نمي‌دهيم كه بيش از يك سوّم نيز كاهش پيدا مي‌كند! چرا؟!

    چگونه است که از مرزهای فناوری نانو هم گذر می کنيم، امّا در طول چهار دهه‌ي گذشته نه تنها نتوانستيم شمارِ آسيب ديدگانِ از بلايای طبيعی را کاهش دهيم، بلکه تعداد آنان 3 برابر هم رشد کرده و اينک به طور متوسط به سالی 136 ميليون نفر در جهان رسيده است؟!

    ترديد ندارد كه خبرهاي غم‌انگيز زيست‌محيطي در سال 84 نيز به مراتب بيشتر از خبرهاي خوش بود؛ واقعيتي كه شوربختانه گويا شتاب آن هر سال بر سال پيش از آن پيشي مي‌گيرد. از اين رو، در اين مجال قصد ندارم كه با مروري دوباره بر سياهه‌ي تمام‌نشدني نابخردي‌هاي ما در محيط زيست، اوقات نوروزي‌تان را مكدر كنم؛ دريافتي كه حتا تنها به مرزهاي سياسي درون كشوري نيز محدود نمي‌شود!

وقتي این خبر را شنیدم، ياد شادروان مهدي اخوان ثالث افتادم كه با هوشمندي و ظرافتي كم نظير پرسيده بود:

... ببينيم آسمان هر كجا آيا همين رنگ است؟

و براي همين است كه دل افسردگان زيست محيطي وطني! ممكن است با شنيدن و خواندن اين خبر تلخ اندكي از قليان بيافتد ... آمريكا كه خود پيمان كيوتو را به ريشخند گرفته، كانادا كه اينگونه در برابر تاراج حيات وحش منحصر به فردش خاموش مانده و در مهد تمدن؛ فرانسه‌ي كبير! هم كه حتا به دانشجويان هم رحم نمي‌شود ... راستي ما را چه مي‌شود؟!