مهار بيابان‌زايي

    دوشنبه و سه‌شنبه گذشته (20 و 21 خرداد 87) به همراه جمع كثيري از پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه محيط زيست، در تالار علامه اميني دانشگاه تهران حاضر شدم تا به مناسبت آيين‌هاي بزرگداشت هفته محيط زيست، در دوّمين كنفرانس ملّي روز جهاني محيط زيست شركت كرده و به ارايه‌ي بخشي از نتايج مطالعات و پژوهش‌هاي خويش و همكاران عزيزم، محمّد سعيد توكل و حميدرضا عباسي در قالب دو مقاله بپردازم (عناوين مقاله‌ها عبارت بودند از: «رويكردي نوين به مديريت پايدار آب در حوضه آبخيز مند – ص 48» و «طراحي محيطي و اهميت آرايش منظر در حوزه بوم‌گردي – ص 191) ... 
   

    ... اين تفاوت فاحش بين برنامه‌ريزي و عمل ناشي از چيست و كدام واقعيت تلخ را در زيست محيط وطن گوشزد مي‌كند؟!
   چرا برنامه‌ها در اين مملكت مي‌آيند و مي‌روند؛ برنامه‌هايي كه قرار بوده هر يك باري از دوش مردم و كشور بردارند، امّا مشكلات اغلب با نمودي آشكارتر و هيبتي دهشتناك‌تر پابرجا مانده‌اند؟!
   بياييم با خود روراست باشيم. بياييم قبول كنيم كه بخش عمده‌اي از بدنه‌ي تصميم‌ساز (كارشناس و متخصص و برنامه‌ريز) در طول چند دهه‌ي اخير، بيشتر از آنكه حواسش به بيان واقعيت و ذكر حقايق حوزه‌ي متبوع خويش باشد، نگران آن بوده كه مبادا با بيان تحليل يا نقطه‌نظري بر خلاف ديدگاه مدير ارشد مربوطه، جايگاه خود را از دست داده و موقعيت شغلي‌اش متزلزل شود. از اين رو، بسياري از ما در نقش محلل‌هاي علمي عمل كرده و كوشيديم تا توجيهاتي – ظاهراً – كارشناسي براي تصميم‌هاي اغلب سليقه‌اي و غيركارشناسي مديران ارشد خود بيافرينيم ...

    امروز، هفدهم ژوئن 2008، برابر با 28 خردادماه 1387 است، 14 سال پيش در چنين روزي سنگ بناي پيماني نهاده شد كه قرار بود به مدد آن، مهار بيابان‌زايي در بيش از يكصد كشور جهان نهادينه شود. جمهوري اسلامي ايران از نخستين كشورهايي بود كه به اين پيمان پيوست و مجلس شوراي اسلامي بر آن مهر تأييد زد. امروز شمار ممالك متعهد به اجراي اين پيمان مهم جهاني به 193 كشور افزايش يافته است و اهميت بيابان‌زايي به حدي رسيده كه مهمترين اجلاس‌هاي مربوط به آن، نه در قلب آفريقا كه در قلب اروپا يا آسيا برگزار مي‌شود و عالي‌ترين مقام‌هاي ارشد سياسي در آيين‌هاي مربوط به آن شركت مي‌كنند ...

     در واپسين روز از فراخوان موج سبز و با سپاس از همه ايرانياني كه از اين موج حمايت كردند، در اين يادداشت – كه بخش‌هايي از آن در همشهري امروز نيز منتشر شده است - كوشيده‌ام تا با ارايه‌ي شواهدي از ابعاد ويران‌گر فشارهاي انساني بر محيط زيست، به طرح يك پرسش ساده بپردازم كه ظاهراْ هنوز خود را مهياي پاسخش نكرده‌ايم!

     ۲۳ بهمن ماه سال گذشته، در آييني كه توسط کوئیچیرو ماتسورا (Koichiro Matsuura)، دبیرکل یونسکو در پاريس كليد خورد، رسماً اعلام گرديد: سال ۲۰۰۸ با نام «سال سياره زمين» نامگذاري شده است.

    بنا به اعلام یونسکو، بر بنياد ستاده‌هاي حاصل از پژوهش و بررسي بيش از ۴۰۰ هزار دانشمند علوم جغرافیا در سراسر جهان، كره‌ي زمبين در چنان شرايط بحراني قرار گرفته كه براي نجاتش بايد يك برنامه‌ي عملي و پيش‌برنده را تدارك ديد؛ برنامه‌اي كه بتواند اين يگانه كره مسكون را «به سیاره‌ای امن‌تر، سالم‌تر و غنی‌تر» تبدیل كند. گفتني آنكه سال سياره‌ي زمین با همکاری انجمن بین‌المللی دانشمندان جغرافیا (IUGS) آغاز ‌شد و اينك تمامي دانشمندان محيط زيست به كمك طرفداران پرشمار طبيعت در سرتاسر اين كره‌ي ارزشمند، با يكديگر هم‌پيمان مي‌شوند تا در آيين‌هاي بزرگداشت روز جهاني محيط زيست (پنجم ژوئن)، با صدايي رساتر از هميشه به فن‌سالاران طبيعت‌ستيز نشان دهند: مي‌شود به آموزه‌هاي توسعه و رفاه پايبند ماند و در عين حال از هر نوع خدشه و پس‌رفتي در محيط زيست هم ممانعت كرد.
آقاي ماتسورا در برابر هزاران تن از كارشناسان شركت كننده در كنفرانس پاريس به صراحت اعلام داشت: جهان امروز بيش از هر زمان ديگري در برابر پديده‌هاي مخربي چون گسترش بي‌رويه شهرها (تغيير كاربري اراضي)، توفان‌هاي موسمي و جهان گرمايي آسيب‌پذير نشان داده است. اينك آشكارا معلوم شده كه عقوبت به سخره گرفتن قوانين طبيعي، بيش از هر چيز متوجه جمعيت انساني و سازه‌هاي گران‌قيمت انسان‌ساخت است.

    آمارهاي وحشتناكي كه از آلودگي روزافزون آب‌هاي زيرزميني، جابجايي خاك در اثر فرسايش آبي و بادي، نشست زمين، خشك‌شدن تالاب‌ها، بيابان‌زايي، متروكه‌شدن روستاها، تهديد و تحديد تنوع زيستي (از سوي معاونت محيط طبيعي سازمان حفاظت محيط زيست كشور، بيش از ۲۰۰۰ گونه گياهي و جانوري ايران در معرض خطر انقراض اعلام شده است)، آلودگي هوا، تغيير اقليم، تشديد ازدحام بصري و فوران بي‌قاعده‌ي اصوات گوش‌خراش و تخريب چشم‌اندازهاي منحصر به فرد طبيعي در ايران عزيز به گوش مي‌رسد و به چشم مي‌آيد يا لمس مي‌شود، همه و همه حكايت از آن دارد كه ديگر زمان نگاه فانتزي و ويتريني به آموزه‌هاي زيست‌محيطي به پايان رسيده و بايد دولت و مردم عزم خود را براي پاسداري از مواهب طبيعي سرزمين مادري جزم كرده و عملاً نشان دهند كه حفظ محيط زيست براي شان از بيشترين اهميت و حياتي‌ترين اولويت برخوردار است.

    بار ديگر از همه نويسندگان عزيزي كه به موج سبز وبلاگستان پيوستند و يا خواهند پيوست، صميمانه قدرداني كرده و اميدوارم كه سبزترين موج فارسي‌زبان را در بين تمامي زبان‌هاي زنده موجود در اينترنت بيافرينيم و ثبت كنيم.

درج نظر

    طرفداران محيط زيست – دست كم - 36 سال است كه در چنين روزي فرياد مي‌زنند، درخواست مي‌كنند، اشك مي‌ريزند، مقاله مي‌نويسند، فراخوان مي‌دهند، همايش راه مي‌اندازند، برنامه راديويي و تلويزيوني مي‌سازند، از فيلم‌هاي مستند علمي بهره مي‌گيرند، فرهنگ‌سازي مي‌نمايند، در تحصن و راهپيمايي حاضر مي‌شوند، تشكل محيط زيستي برپا مي‌دارند، امضا جمع كرده و براي مقامات تومار مي‌فرستند ... و خلاصه هر يك به فراخور حال و توان و تخصص و عشق خويش به محيط زيست، نهايت تلاش خود را مي‌كنند تا توجه مردم و مسئولين را آنگونه كه شايسته و سزاوار است به حفظ محيط زيست و مهار حركت‌هاي ناپايداركننده‌ي سرزمين در ايران عزيزمان جلب كنند.
    امّا به نظر مي‌رسد تا زماني كه اين عشق، تخصص و اراده به حفاظت از طبيعت آنقدر قدرتمند نشده باشد كه بتواند در قالب احزاب سبز به صحن بهارستان راه پيدا كند، نخواهد توانست از حقوق طبيعت و اجراي درست اصل پنجاهم قانون اساسي كشور، به شكلي سزاوارانه حراست و حمايت كند.
    و براي اعلام موجوديت احزاب سبز، آن هم در كشوري كه هنوز تحزب را در بسياري از لايه‌هاي سنتي و مقتدرانه‌ي آن، ضد ارزش مي‌دانند، راه درازي بايد طي شود ... راهي كه شايد با امكاناتي كه دنياي پويا، شتابنده، فراگير و بسيار مؤثر مجازي در قالب وبلاگستان فارسي در اختيار نسل امروز قرار داده است، بتوان با سرعتي بيشتر آن را طي كرد.
    چنين است كه به سهم خود از ابتكار ارزشمند سپهر سليمي عزيز كه موج سبز وبلاگستان را در آستانه‌ي آيين‌هاي بزرگداشت سي و ششمين سالگرد روز جهاني محيط زيست (پنجم ژوئن) به راه انداخته است، قدرداني مي‌كنم و اميدوارم تلاش‌هاي او، مهدي اشراقي عزيز و ديگر دوستان و هموطناني كه به اين موج مي‌پيوندند، بتواند استعداد (پتانسيل) كشور را براي ظهور يك حزب قدرتمند سبز نشان داده و ارتقاء بخشد.
    يِادمان باشد كه هم‌اكنون دانشمندان معتقدند 70 درصد گیاهان و یک چهارم پستانداران جهان با خطر انقراض و نابودي مواجه هستند؛ آيا مي‌توان از چنين تهديد بنيانكني به سادگي گذشت؟

    آشكار است كه نبايد به نوشتن يك پست در وبلاگ بسنده كرد و دلخوش داشت ...
   بايد يك فرهنگ ساخت و يك نهضت آفريد؛ نهضتي كه دفاع از محيط زيست برايش نه صرفاً يك ژست احساسات‌گرايانه، كه يك منش خرمندانه و يك رويكرد بايسته و صددرصد علمي براي حصول به توسعه پايدار باشد.
    پس پيش به سوي روزي كه در آن علاوه بر اينكه همه‌ي نويسندگان وبلاگ‌هاي فارسي‌زبان از محيط زيست مي‌نويسند؛
    همه‌ي خبرنگاران و سردبيران روزنامه‌هاي پرشمارگان كشور هم سرمقاله‌ي خود را به محيط زيست اختصاص دهند؛
همه نقاشان با الهام از محيط زيست وطن آثاري ماندگار بيافرينند؛
همه شاعران به ياد محيط زيست و طبيعت زيباي ايران قطعه‌اي مانا بسرايند؛
همه‌ي موسيقي‌دانان و ترانه‌سرايان و آهنگ‌سازان بهترين قطعه‌ي هنري خود را به طبيعت وطن پيشكش كنند؛
همه‌ي خوانندگان از محيط زيست و براي محيط زيست ترانه بخوانند؛
همه‌ي فيلم‌سازان تصميم‌بگيرند كه دست‌كم در سكانسي از فيلم‌هاي جديدشان به طبيعت وطن بپردازند؛
همه‌ي آموزگاران مقاطع ابتدايي و متوسطه از عشق به طبيعت و حرمت محيط زيست براي شاگردان‌شان سخن بگويند؛
    و همه‌ي مردم به احترام محيط زيست، براي يك ساعت از هر وسيله‌اي كه طبيعت را آلوده مي‌كند، استفاده نكرده و به احترام اين بستر زيبا و اين موهبت اهورايي، بر آرامشش بيافزايند ...

انشاالله

     نهمین کنفرانس حفاظت از محیط زیست سازمان ملل متحد، جمعه شب گذشته، 10 خرداد ماه با سخنراني گابريل، وزير محيط زيست جمهوري فدرال آلمان در شهر بن به کار خود پایان داد. كنفرانسي كه كوشيد تا بر ضرورت اصل حفاظت‌شده اعلام كردن پاره‌هايي از مناطق و زيستگاه‌هاي ارزشمند جهان صحه نهاده و آن را عملي كاملاً خردمندانه و اقتصادي نشان دهد. به همين مناسبت، بخش فارسي صداي آلمان، گفتگويي را با نگارنده ترتيب داده است كه ماحصل آن را مي‌توانيد اينجا بخوانيد و بشنويد.

     همايش قرار بود ساعت 17 روز يكشنبه، 29 ارديبهشت ماه در تالار شهرياران جوان وابسته به شهرداري تهران برگزار شود؛ امّا اين اتفاق نيافتاد! چرا كه اندكي پيش از شروع رسمي مراسم، برق منطقه قطع شد و يك شايعه به سرعت برق و باد، دهان به دهان چرخيد! آيا وزارت نيرو مي‌خواسته مانور قدرت دهد؟!
     به هر حال با كوشش‌هاي آقاي محمدي، خسروي و ديگر دوستان، توانسته‌اند، سالن كوچك‌تري را در همان حوالي جايگزين كنند؛ سالني كه نزديك به دو سال پيش، ميزبان نخستين همايش وبلاگنويسان كشاورزي و منابع طبيعي كشور هم بود ...

درج نظر

    متن کامل سخنرانی ام در «همايش سدهاي بزرگ؛ پيامدها و جايگزين‌ها» را می توانید در صفحه دانش از روزنامه کارگزاران امروز بخوانید:

هفتاد و دو سال پيش در چنين روزي، آهنگ به دنيا آمد … آمد تا آهنگ زندگي را در دل كويرها و بيابان‌هاي وطن تا آنجا كه مي‌تواند كوك كند و هارموني زيباي بيابان را به گوش كويرگريزان برساند … آهنگ سال‌ها در يك كانكس در بيابان‌هاي بيشه‌زرد فسا زندگي كرده است به آن اميد كه قدر آب را بهتر و بيشتر بدانيم و درك كنيم: «هميشه بهترين كار در مواجهه با كم‌آبي احداث سازه‌هاي غول‌پيكر سيماني به نام سدهاي مخزني نيست.» آهنگ در گربايگان فسا يادمان داد كه مي‌توان با هزينه‌اي به مراتب كمتر و با ماندگاري‌اي به مراتب بيشتر، آب را در زير زمين حفظ كرد و به تدريج – بدون نگراني از تبخيرش – مورد استفاده قرار داد.

دكتر كوثر كه تقريباً تمامي دوران تحصيلش را در ايالات متحده آمريكا سپري كرده است، عميقاً عاشق ايران و ايراني است و بسيار كوشيد تا تب ميز و قدرت و رياست وسوسه‌اش نكند، او حتي مسئوليت بخش تحقيقات بيابان را نيز به اسماعيل رهبر سپرد و به ديار حافظ – زادگاه دوست‌داشتني‌اش - كوچ كرد.

با اين وجود، كوثر همچنان تنهاست، به رغم شهرت فراوان و تمجيد از وي در مجامع معتبر بين‌المللي او كماكان تنهاست و در تنهايي روزگار مي‌گذراند … آبخوانداري‌اش را آنگونه كه بايد جدي نگرفتند و بيشتر تلاش كردند تا به بهانه‌ي آبخوانداري، حوزه‌هاي ديگري را رونق دهند!
امسال خشكسالي بيداد مي‌كند … دولت مي‌خواهد ۵ ميليارد دلار از حساب ذخيره ارزي را دوباره در تاوان اين بلاي خودخواسته و پرتكرار به آسيب‌ديدگان روستايي و كشاورز و دامدار صدقه دهد تا باز هم اين نياز را درنيابند كه ماهيگيري را آموحختن، بهتر از ماهي خوردن است!
مي‌شود با يك دهم اين رقم، تمامي آبخوان‌هاي درشت دانه كشور را با اين شگرد كم هزينه مجهز كرد و چندين برابر ظرفيت اسمي ۹۳ سد بزرگ مخزني كشور را در زير زمين آكنده از آبي گوارا و آرام ساخت … امّا افسوس كه كماكان در اين مملكت آب سالاران طبيعت‌ستيز دست بالا را دارند و كسي فريادهاي كوثر و ياران اندكش را جدي نگرفت و نمي‌گيرد …
آرزويم اين است كه پروردگار مهربان به اين دانشمند وارسته‌ي وطن آن قدر عمر عنايت كند كه بتواند تحقق آرزوي ديرينش را به چشم خويش ببينيد و در خلسه‌ي عينيت‌يافتن رؤياي بزرگش احساس يأس و ناخشنودي امروزش را بخشكاند.

آمين

درج نظر

    در نخستين بخش از گزارش «همايش سدهاي بزرگ؛ پيامدها و جايگزين‌ها» كوشيده‌ام تا فضاي عمومي جامعه را در هنگام برگزاري اين همايش بي‌نظير توصيف كنم. چه، بر اين گمانم كار بزرگي كه دوستداران ميراث فرهنگي و محيط زيست به همراه بروبچه‌هاي انجمن كوه‌نوردان ايران به سامان رساندند و هنجار و تابويي را كه شكستند، بسيار بسيار ارزشمند و ماندگار بوده و خواهد ماند ...

درج نظر